Arauen laburpena
Diptongoz bukatzen diren izenen deklinabidea
Diptongoz bukatzen diren izenak bokalez bukatutakoak bezalaxe deklinatzen dira: uztailaren lauan, zenbait kristauk, zelaitik, jaitik, garaian... Salbuespenak:
- gau hitzaren kasu hauetan: gauez, gaueko, gauean.
- lau izenordain bezala jokatzen denean: laurak etorri dira, lauretan joanen gara, etab.
- silaba bakarrekoek instrumentalean honela eginen dute: edozein gaiez solastu, jaiez jai ibili, etab.
Partitiboa baiezko perpausetan noiz eta nola
Baiezko perpausetan partitiboa erabil badaiteke ere, enfasi-esanahira bakarrik mugatu behar da, testuinguru berezietara, tradizioan beti izan den bezala. Halakoetan, normalean, izenak sintagma adjektibala behar du ondoan. Izena soilik utzi nahi bada, interpretazio zuzena egiten lagunduko duen eran jarri behar da:
- Badauka lanik konjuruak egiten: ondoan izenondoa izango balu bezala ulertzen da (lan handia edo zaila duela esan nahi da).
- Azken bolada honetan izan da aldaketarik gure inguruan (aldaketa handiak edo sakonak izan dira).
Hiru urteko haurra, lau hankako mahaia
Euskaltzaindiak -ko atzizki-forma hobesten du, eta ez -tako ondoko bi kasu hauetan:
- Nolako(a) galdetzaileari erantzuten dieten sintagmetan: adineko neska, neurri txikiko oinetakoak...
- Oinarrian zenbatzaileren bat ageri denean eta adina, prezioa, neurria, pisua... adierazten duten izenlagunak osatzen direnean: bortz liberako egunkaria, ehun orrialdeko liburua. hamasei milioiko etxebizitza, lau asteko oporrak, zortzi kilometroko ibilbidea...
-Arazi
- Aditz "arazleak" eratzeko, arazi aldaera erabili, ez erazi. Salbuespen bakarra adierazi da.
- Aditzoinari lotua idatziko da beti arazi: harrarazi, erorarazi, iraunarazi, hilarazi, betearazi, galarazi, geldiarazi, ezagutarazi, nabarmenarazi. ihardetsarazi. inarrosarazi.
- Zenbait aditzen aldaera t-dunak, hots, sortarazi, agertarazi eta kidekoak, sorrarazi, agerrarazi eta kidekoak bezain zilegizkotzat hartzen dira.
- Arazi-ren aurreko aditzoina "a" bokalaz amaitzen baldin bada, "a" biekin bat egingo da: aldarazi. benedikarazi, jokarazi, koordinarazi, obligarazi, sozializarazi.
Aditzoinen forma
Aditzoinak erabili behar direnean, nola jokatu behar den erraten du Euskaltzaindiak:
a) Normalean aditzoina eta partizipioa bereizi egiten dira: ikasi (partiz.) / ikas (adoin.), bildu (part iz.) / bil (adoin.) ...
- Izugarri ikasi nuen iaz egindako ikastaro hartan.
- Aurtengoan ere ikas dezaket.
b) Hala ere, aditza beste kategoria hatetik datorrenean (gizon / gizondu, ilun / ilundu, ur / urtu...) tu atzizkia ere erabil daiteke aditzoinean (hots, ur eta urtu biak har daitezke aditzointzat).
- Mendi tontorreko elurra ur (urtu) dadin, eguraldi epelagoak nahitaezkoak dira.
- Ni guztien aurrean lorsa (lotsatu) eta gorri (gorritu) nadin ahaleginduko zara.
c) Aditzoinen forma ufrik atua denean, ezinbestean eutsi behar zaio forma afrikatuari:
- Nahi izanez gero, oraintxe bertan huts dezakegu botila. Eta ez *hus dezakegu.
- Zuri eramunen dirkizut artaziak zorrotz diezazkidazun. Eta ez *zorroz diezazkidazun.
d) Aditzoin bukaerak "-i" amaiera berezkoa duenean (jalgi, iraungi, ebaki, jaiki, iguriki ... ), "-i" hori ez da galduko:
- Hartu artazi hauek errazugo ebaki dezazun.Eta ez *ebak dezazun.
- Jalgi hadi plazara! Eta ez *jalg hadi.
Amaierako "-i" hori berezkoa ez duenean, ordea, bestela jokatuko da. Hots, galdu eginen da "-i" hori. Hala nola:
- Has hadi serio lanean eta ikas ezan gehiago! Eta ez *hasi hadi eta *ikasi ezan.
- Non utz dezakegu txosten hau? Era ez *utzi dezakegu.
Salbuespenak dira: itxi, e utsi eta iritzi aditzak, Itxi aditzak eutsi egin behar dio amaierako "-i" horri. Eutsi et a irit:l'.i aditz.ak bietara erabil daitezke. Hona hernen adibideak: - ltxi ezuzl/e ale hori! - Euts (e utsi) diezaiogun hizirik }Seure hizkuntzari! - Nork iritz (iritzi) diezaioke gaizki ekimen horri? e) Ondoko kasu hauetan bakarrik onartzen da "-t" aditzoinaren amaieran:
- Aditz eratorria denean: laket / laketu; ausart / ausartu; bat / batu ...
- Literatura-tradizioan jokabide bakarra izan duten aditzetan: ezagut, lot, ohart ...
- "-di" amaiera duen oinarri batetik eratorritakoetan: hant (<handi), ert (<erdi).
f) Gainerakoetan "-i" gabe idatziko da: urrun edo urrundu (baina ez *urrunt), lagun nahiz lagundu (baina ez *lagunt), neur, ezkon, etab.
Eknr tzea merezi du
Merezi izan/ukan aditzaren osagarria aditz bat denean, absolutiboa erabiliko da, eta ez ergatiboa: ·1 Merezi d u sanfermi net arajoatea (eta ez "joateaks. ·2 Ikastea merezi du (eta ez *ikasteak merezi du).
Zenbait aditzen erregimena (gonbidatu, iguriki, itxoin, itxaron, deitu, lagundu)
• Gonbidatu. Aditz honek , NOR-NORK sailekoa denez, "du" eskatzen du, eta ez "dio": - Mikel u/ú!lzerll gonbidatu dute (eta ez "gonbidatu dio/e). - A ndregaiak bere etx era gonbidatu nau (eta ez "gonbidatu dit). • Iguriki, igurikutu. Aditz hauek ere "du" eskatzen dute, aspaldidanik NOR-NORK nagusitu baita: - Batak bertzea igurikatzen zuen. • Itxoin, itxaron. Aditz hauen erabilera: a) Objektua dagoenean, NOR-NORI-NORK saileko aditza erabiliko da: - Hementxe bertan itxarongo diot Xabierri. - Lierniri ere itxaron zioten. b) Objekturik ez dagoenean, NOR-NORK saileko aditza erabiliko da: - A lfer-alferrik itxaron dute goiz 080an . • Deitu. Bi eratara erabil daiteke, NOR-NORK edo NOR-NORI-NORK saileko aditzez: - Mikel deitu dugu edo Mikeli deitu diogu . • Lagundu. Bi eratara erabil daiteke hau ere, NOR-NORK edo NOR-NORI-NORK sailcko aditzez: - Pozik lagunduleo nioke Mikeli etxeraino edo Pozik lagunduko nuke Mikel etxeraino. - Nik neuk lagunduko dizut erosketak egiten edo Nik neuk lagunduko zait ut erosketak egiten. Topiko bihurtu • Bihurtu aditzak mugagabean eskatzen du predikatu osagarria: - Ura ardo bihurtu zuen (eta ez *ura ardoa bihurtu zuen). - Topi/w bihurtu da (eta ez "topikoa bihurtu da) . • Predikatu osagarri horretan izenaren alboan ingurukarircn (adjektiboa, izcnlaguna ... ) bat agertzen denean, ordea, artikulua eskatzen du maiz, Kasua beti absolutiboa izancn da: - Edurnezuri erreinuko emakumerik ederrena bihurtu zen.
