Arauen laburpena
Diptongoz bukatzen diren izenen deklinabidea
Diptongoz bukatzen diren izenak bokalez bukatutakoak bezalaxe deklinatzen dira: uztailaren lauan, zenbait kristauk, zelaitik, jaitik, garaian... Salbuespenak:
- gau hitzaren kasu hauetan: gauez, gaueko, gauean.
- lau izenordain bezala jokatzen denean: laurak etorri dira, lauretan joanen gara, etab.
- silaba bakarrekoek instrumentalean honela eginen dute: edozein gaiez solastu, jaiez jai ibili, etab.
Partitiboa baiezko perpausetan noiz eta nola
Baiezko perpausetan partitiboa erabil badaiteke ere, enfasi-esanahira bakarrik mugatu behar da, testuinguru berezietara, tradizioan beti izan den bezala. Halakoetan, normalean, izenak sintagma adjektibala behar du ondoan. Izena soilik utzi nahi bada, interpretazio zuzena egiten lagunduko duen eran jarri behar da:
- Badauka lanik konjuruak egiten: ondoan izenondoa izango balu bezala ulertzen da (lan handia edo zaila duela esan nahi da).
- Azken bolada honetan izan da aldaketarik gure inguruan (aldaketa handiak edo sakonak izan dira).
Hiru urteko haurra, lau hankako mahaia
Euskaltzaindiak -ko atzizki-forma hobesten du, eta ez -tako ondoko bi kasu hauetan:
- Nolako(a) galdetzaileari erantzuten dieten sintagmetan: adineko neska, neurri txikiko oinetakoak...
- Oinarrian zenbatzaileren bat ageri denean eta adina, prezioa, neurria, pisua... adierazten duten izenlagunak osatzen direnean: bortz liberako egunkaria, ehun orrialdeko liburua. hamasei milioiko etxebizitza, lau asteko oporrak, zortzi kilometroko ibilbidea...
-Arazi
- Aditz "arazleak" eratzeko, arazi aldaera erabili, ez erazi. Salbuespen bakarra adierazi da.
- Aditzoinari lotua idatziko da beti arazi: harrarazi, erorarazi, iraunarazi, hilarazi, betearazi, galarazi, geldiarazi, ezagutarazi, nabarmenarazi. ihardetsarazi. inarrosarazi.
- Zenbait aditzcn aldacra t-dunak, hots, sortarazi, agertarazi cta kidekoak, sorrarazi, agerrarazi eta kidekoak bczain zilcgizkotzat hartzcn dira.
- Arazi-ren aurreko aditzoina "a" bokalaz amaitzcn baldin bada, "a" bick in bat cgingo da: aldarazi. benedikarazi, jokarazi, koordinarazi, obligarazi, sozializarazi.
Aditzoincn forma
Aditzninak crabili bchar dircncan, nola jokatu behar den erratcn du Euskaltzaindiak: a) Normalean aditzoina cta partizipioa bcreizi egitcn dira: ikasi (partiz.) I ikas (adoin.), bildu (part iz.) I bit (adoin.) ... - lz ugarri ikasi nuen iaz cgindako ikastaro hartan. - Aurtengoan ere ikas dezaket. h) llala ere, aditza beste kategoria hatetik datorrenean tgizon / gizondu, ilun / ilundu, ur / urtu .. .) 111 atzizkia ere erabil daiieke aditzoinean (hots, ur era urtu biak har daitezke aditzointzat). - Me ndi tont orreko ct urra ur (urtu) dadin, eguraldi epelagoak nahitaezkoak dira. - Ni }!.l/zlil'17 aurrean lorsa (Iotsatu) eta gorri (gorritu) nadin ahaleginduko zara. e) !\ditzoinen forma ufrik atua dencan, ezinbesrean eutsi behar zaio forma afrikatuari: - Nah i irane: gel'o, oraintxe bertan 1/IIIs dezakegu !Jotila.Eta ez "hus dezakegu. - Zuri eramunen dirkizut 1I!'III'lÍak zorrotz dieunkidazun. Eta ez "zorroz diezazkidazun. d) Aditzoin bukaerak "-i" amaiera berezkoa duenean (jalgi, iraungi, ehaki, jaiki, iguriki ... ), "-i" hori ez da galduko: - Hartu urtazi h auek errazugo ebaki tleztlZIII1.Eta ez *ehak dezazun. - Jalgi Iuuli p/IlZlIra! Eta ez *jalg hadi. Amaierako "-i" hori berezkoa ez duenean, ordea, bestela jokatuko da. Hots, galdu eginen da "-i" hori. llala nola: - Has IUIi/í serio lanean etu ikas eZ1l11 gehiagol Eta ez *hasi hadi eta "ikasi ezan. - Non ut: dezuk eg u txosten lutu? Era ez "utzi dezakegu. Salbuespenak dira: itxi, e utsi eta iritzi aditzak, Itxi aditzak eutsi egin behar dio amaierako "-i" horri. Eutsi et a irit:l'.i aditz.ak bietara erabil daitezke. Hona hernen adibideak: - ltxi ezuzl/e ale hori! - Euts (e utsi) diezaiogun hizirik }Seure hizkuntzari! - Nork iritz (iritzi) diczaioke gaizki ekimen horri? e) Ondoko k asu hauetan bakarrik onartzen da "-t" aditzoinaren arnaieran: - Aditz cratorria denean: laket / falce/u; ausart / ausartu; bat / ha/u ... - Literatura-tradizioan jok abide bakarra izan duten aditzetan: ezagut, 101, ohart ... - "-di" amaiera duen oinarri batetik eratorritakoetan: han! «handi), ert «erdi). f) Ga ineruk oetan "-1" gabe idatziko da: urrun edo urrundu (baina ez "urrunt], Iagun nahiz lagundu (baina ez "lagunt), neur, ezkon, etab. Eknr tzea merezi du Merezi izan/ukan aditzaren osagarria aditz bat denean, absolutiboa erabiliko da, eta ez ergatiboa: ·1 Merezi d u sanfermi net arajoatea (eta ez "joateaks. ·2 Ikast ea nierczi du (eta ez "ikastcak merezi du). Zcnbait aditzcn er-regimcne (gonbidatu, igur-ilci, itxoin, itxaron, deitu, laguudu) • Gonbidatu. Aditz honek , NOR-NORK sailekoa denez, "du" eskatzen du, eta ez "dio": - Mikel u/ú!lzerll gonbidatu dute (eta ez "gonbidatu dio/e). - A ndregaiak bere etx era gonbidatu nau (eta ez "gonbidatu dit). • Iguriki, igurikutu. Aditz hauek ere "du" eskatzen dute, aspaldidanik NOR-NORK nagusitu baita: - Batak bertzea igurikatzen zuen. • Itxoin, itxaron. Aditz hauen erabilera: a) Objektua dagoenean, NOR-NORI-NORK saileko aditza erabiliko da: - Hementxe bertan itxarongo diot Xabierri. - Lierniri ere itxaron zioten. b) Objekturik ez dagoenean, NOR-NORK saileko aditza erabiliko da: - A lfer-alferrik itxaron dute goiz 080an . • Deitu. Bi eratara erabil daiteke, NOR-NORK edo NOR-NORI-NORK saileko aditzez: - Mikel deitu dugu edo Mikeli deitu diogu . • Lagundu. Bi eratara erabil daiteke hau ere, NOR-NORK edo NOR-NORI-NORK sailcko aditzez: - Pozik lagunduleo nioke Mikeli etxeraino edo Pozik lagunduko nuke Mikel etxeraino. - Nik neuk lagunduko dizut erosketak egiten edo Nik neuk lagunduko zait ut erosketak egiten. Topiko bihurtu • Bihurtu aditzak mugagabean eskatzen du predikatu osagarria: - Ura ardo bihurtu zuen (eta ez *ura ardoa bihurtu zuen). - Topi/w bihurtu da (eta ez "topikoa bihurtu da) . • Predikatu osagarri horretan izenaren alboan ingurukarircn (adjektiboa, izcnlaguna ... ) bat agertzen denean, ordea, artikulua eskatzen du maiz, Kasua beti absolutiboa izancn da: - Edurnezuri erreinuko emakumerik ederrena bihurtu zen.
